Pasieka ekologiczna
Na naszym kontynencie produkcja żywności na szczęście osiągnęła już poziom zapewniający wyżywienie wszystkich mieszkańców. W chwili obecnej większego znaczenia nabiera zagadnienie jej jakości. Żywność produkowana metodami konwencjonalnymi zwłaszcza w krajach Europy zachodniej skażona jest pestycydami, nawozami sztucznymi i metalami ciężkimi. Dlatego też w krajach tych rozwinął się ruch promocji tzw. zdrowej żywności. Powstały też gospodarstwa ekologiczne produkujące taką żywność. Powierzchnia upraw ekologicznych sięga tam poziomu kilku procent całej powierzchni użytków rolnych. Ideą produkcji żywności ekologicznej jest całkowite wyeliminowanie z procesu produkcji syntetycznych nawozów sztucznych, chemicznych środków ochrony roślin, leków i dodatków, oraz oparcie uprawy i hodowli o metody i technologie tradycyjne takie jak właściwy płodozmian, nawożenie organiczne, żywienie paszami gospodarskimi itp. Uzyskiwane tą drogą produkty zyskują z reguły wyższe ceny i mają swoich stałych nabywców. Także w Polsce mamy już kilka tysięcy gospodarstw ekologicznych, trwa budowanie rynku produktów ekologicznych i wywoływanie popytu na nie.
W ślad za innymi gałęziami produkcji ekologicznej w Niemczech, Francji a zwłaszcza we Włoszech rozwinęło się ekologiczne pszczelarstwo. Są tam nawet związki pszczelarzy ekologicznych. W Polsce mamy już pewną ilość pasiek ekologicznych, odpowiadając jednak na rosnące zainteresowanie tym tematem pragnę podać podstawowe wymogi dotyczące ekologicznego pszczelarstwa, co pozwoli na ocenę możliwości i szans rozwoju tej produkcji w naszych warunkach.
Wymogi pasieki ekologicznej
Pasieka ekologiczna może być ulokowana w terenie, który w promieniu 3km porośnięty jest roślinnością dziką. Jeśli w tym terenie znajdują się uprawy rolne, powinny być to uprawy ekologiczne. Dopuszczalna jest inna roślinność uprawna, jeśli nie stanowi ona pożytku pszczelego, lub stosowane zabiegi uprawowe nie mają dużego wpływu na środowisko.
Zanim rozpocznie się w pasiece produkcję ekologiczną należy ją do tego przygotować. Pierwszym warunkiem jest wymiana plastrów na ekologiczne tzn. takie, które nie miały kontaktu z preparatami warrozobójczymi. Proces wymiany trwa 2-3 lata i jest to tzw. okres przestawiania pasieki na produkcję ekologiczną.
Długość okresu przestawiania zależy od wymagań stawianych przez jednostkę certyfikującą. Przestawianiu podlegają wszystkie rodziny w pasiece. Nie ma możliwości prowadzenia równocześnie produkcji ekologicznej i tradycyjnej w jednym gospodarstwie pasiecznym.
Spory problem stanowi zaopatrzenie pasieki w węzę ekologiczną. W naszym kraju nie jest ona produkowana. Musimy zatem liczyć na import co podnosi koszty. Inne wyjście to pozwalanie pszczołom na zabudowę ramek bez węzy. Można wreszcie rozważyć produkcję węzy z własnego, ekologicznego wosku. Oczywiście nie jest to możliwe w początkowej fazie zakładania pasieki ekologicznej.
Kolejnym, bardzo trudnym problemem jest dokarmianie rodzin pszczelich.
Zasadniczo pszczoły powinny się odżywiać wyłącznie zgromadzonym przez siebie miodem. Są jednak przypadki, kiedy jest to niemożliwe np. w wypadku miodu spadziowego, który nie może być pokarmem zimowym. Może się również zdarzyć, że pszczoły nie zgromadzą wystarczającego zapasu na zimę, albo nawet wystąpi okres głodu w środku sezonu. W takim wypadku przepisy unijne dopuszczają zastosowanie cukru ekologicznego, tzn. powstałego z ekologicznej uprawy buraków cukrowych i wytworzonego w specjalnej „ekologicznej” linii technologicznej w cukrowni. W Polsce nie mamy takiego cukru, jednak w Europie jest on dostępny. Pozostaje jednak kwestia opłacalności jego stosowania.
Następnym zagadnieniem jest walka z chorobami i pasożytami pszczół.
Podstawowym zaleceniem jest profilaktyka polegająca na doborze odpornych ras i linii hodowlanych. W naszym kraju zalecana jest rasa środkowoeuropejska i kraińska oraz ich krzyżówki. Inne zabiegi profilaktyczne to regularna wymiana matek na młode /pochodzące z pasiek ekologicznych/, szybka rotacja plastrów, stała kontrola stanu rodzin, dezynfekcja uli i sprzętu, eliminacja źródeł zakażeń, utrzymywanie rodzin w dobrej kondycji.
W pasiece ekologicznej nie wolno stosować antybiotyków i innych leków. W pszczelarstwie ekologicznym nie przewiduje się likwidacji chorych rodzin.
Zwalczanie warrozy w pasiece ekologicznej polega na stosowaniu w sezonie olejków eterycznych /eukaliptusowego, mentolowego, kamforowego/, a w jesieni kwasu szczawiowego. Dopuszcza się biologiczne metody zwalczania warrozy w tym niszczenie czerwiu trutowego.
Pszczelarz pragnący prowadzić pasiekę metodami ekologicznymi powinien się skontaktować z jednostką certyfikującą /obecnie w Polsce jest ich już ponad 10/, która ma uprawnienia do kontroli kandydującego gospodarstwa pasiecznego, wydawania zaleceń, sprawdzania zgodności postępowania pszczelarza z przepisami. Coroczne kontrole inspektora jednostki certyfikującej opłacane są przez pszczelarza. Po pomyślnym przejściu okresu przestawiania pasieki na produkcję ekologiczną jednostka certyfikująca wydaje certyfikat zgodności ważny 12 miesięcy. Pszczelarz którego pasieka uzyskała certyfikat ma prawo nazywać produkty w niej uzyskiwane ekologicznymi, co uwidacznia się na ich opakowaniach.
Pasieka ekologiczna przez cały okres funkcjonowania podlega corocznym kontrolom inspektora jednostki certyfikującej, która po każdej kontroli może przedłużyć, lub cofnąć certyfikat.
Jak wynika z przedstawionych powyżej danych prowadzenie pasieki ekologicznej w naszych warunkach jest niełatwe.
Uregulowania prawne, jakie przyjął nasz kraj na podstawie dyrektyw unijnych stawiają tej produkcji niezwykle trudne do spełnienia wymagania. Tym niemniej wiem, że jednostki certyfikujące prowadzą certyfikacji pasiek ekologicznych.
Osobiście uważam, że tworzenie pasiek ekologicznych nie jest nam potrzebne. Produkcja pasieczna nawet ta tradycyjna jest z natury rzeczy ekologiczna. Sądzę, że i naszemu, polskiemu miodowi przymiotnik „ekologiczny” nie jest wcale niezbędny.
Stosowanie zasad pszczelarstwa ekologicznego może także w sposób znaczący obniżyć produkcję miodu z 1 pnia. Wynika to z konieczności wykorzystania części miodu, jako pokarmu zimowego, a także z tego, że praktycznie niemożliwa będzie gospodarka wędrowna, zwłaszcza na takie pożytki jak sady, rzepak, czy gryka. Wątpliwym jest, aby wyższe ceny miodu ekologicznego mogły zrekompensować te straty. Wiemy, że w krajach Europy zachodniej ceny miodu ekologicznego są wyższe zaledwie o 10 – 15% od cen miodu zwykłego, a i tak jego część nie znajduje nabywców i sprzedawana jest po niższych cenach.
W Polsce nie ma też jak na razie dopłat do pszczelarskiej produkcji ekologicznej, jakie otrzymują rolnicy za ekologiczne uprawy rolne.
Poradnik młodego pszczelarza
Podczas sprzedaży produktów z naszej pasieki często spotykamy się z klientami, którzy niewiele wiedzą na ich temat, lub mają zgoła fałszywe pojęcie dotyczące np. krystalizacji miodu czy innych zagadnień. Często też oczekują od pszczelarza informacji dotyczących właściwości produktów pasiecznych, ich działania na organizm człowiek, czy właściwości leczniczych. Dlatego też uważam za wskazane podanie w skrótowej formie podstawowych informacji na ten temat.
Wykorzystujemy obecnie 6 produktów pszczelich, z czego 3 /miód, pyłek i propolis/ są przez pszczoły zbierane i przynoszone do ula, a 3 następne /mleczko pszczele, wosk i jad/ są wytwarzane przez organizm pszczoły.
Leczenie produktami pszczelimi określamy nazwą apiterapia.
Miód, ten najbardziej znany produkt pszczeli jest substancją półpłynną o ciężarze właściwym 1,38- 1,45 g/cm3 /a więc litr waży prawie 1,5 kg/. Dzięki niskiej zawartości wody, dużej koncentracji cukrów i innym zabezpieczeniom jest on produktem niezwykle trwałym. Przechowywany prawidłowo nie traci swoich właściwości.
Przydatność do spożycia ustalono na 3 lata.
Głównymi składnikami miodu są cukry proste: glukoza i fruktoza, dwucukier sacharoza oraz inne jeszcze w mniejszych ilościach.
Do składników występujących w śladowych ilościach, ale bardzo istotnych należą rozmaite enzymy. Są to substancje białkowe pochodzące głównie z organizmu pszczoły, ale także z soku roślinnego. Najważniejsza z nich – inwertaza powoduje rozkład sacharozy na cukry proste. Inny enzym – oksydaza glukonowa zwana popularnie inhibiną odpowiada za bakteriobójcze właściwości miodu. Enzymy obecne w miodzie powodują przemiany w jego składzie także po odebraniu z ula i w trakcie przechowywania. Dlatego mówimy, że miód żyje. Z tego też względu miodu nie wolno podgrzewać powyżej 400C, gdyż wyższe temperatury powodują rozkład enzymów i innych składników organicznych, czyniąc miód tylko mieszaniną cukrów.
W skład miodu wchodzą także kwasy organiczne: jabłkowy, bursztynowy, cytrynowy, mlekowy i inne, wpływające na wartość smakową miodu. Zawartość tych kwasów sięga 0,1-0,2 % , ale nawet ta niewielka ilość powoduje, że miód ma odczyn kwaśny /pH ok. 4,0/.
Miody zawierają także składniki mineralne w ilości 0,3-1,2 %. Najbardziej zasobne w tym względzie są miody spadziowe. Spośród występujących w miodzie ok. 50 makro i mikroelementów najwięcej jest potasu, fosforu i wapnia.
W miodzie jest bardzo niewiele białka. Także witaminy występują w nim w znikomych ilościach. Znaleziono natomiast 11 wolnych aminokwasów.
W warunkach domowych miód może być przechowywany w temperaturze 4-20o C. Temperatura ma wpływ na proces krystalizacji. Miód płynny nazywany jest patoką, zaś skrystalizowany krupcem.
Krystalizacja jest procesem normalnym i prawidłowym. W żadnym wypadku nie świadczy o sfałszowaniu miodu, a wręcz przeciwnie, to miód długo nie krystalizujący może budzić uzasadnione podejrzenia o jego sfałszowanie lub przegrzanie. Krystalizacja najszybciej przebiega w temp 5-15 o C. W temperaturze powyżej 25 o i poniżej 0o C ustaje.
Lecznicze właściwości miodu są na ogół znane. Powszechnie wiadomo, że zażywanie miodu pomaga w leczeniu chorób serca /np. nerwicy/. Łatwo przyswajalne cukry proste zawarte w miodzie szybko odżywiają mięsień sercowy, dają energię wszystkim innym mięśniom.
Miód ponadto obniża ciśnienie krwi i polepsza sen. Pod jego wpływem rozszerzają się naczynia wieńcowe, co poprawia ukrwienie mięśnia sercowego. Znane jest dobroczynne działanie miodu w chorobach układu oddechowego. Jego napotne, przeciwbakteryjne i przeciwzapalne działanie czyni z niego znakomity lek profilaktyczny. Skutecznie usuwa chrypkę, kaszel i ból gardła, a także pomaga w ostrych i przewlekłych stanach zapalnych dróg oddechowych: nosa, gardła, migdałków, zatok, krtani i tchawicy.
Wykazuje także właściwości antyalergiczne, jest bardzo skuteczny w leczeniu kataru siennego.
Dzięki właściwościom wykrztuśnym jest cennym lekiem pomocniczym w wypadkach zapalenia płuc i oskrzeli.
Stosowany stale wzmacnia ogólną odporność organizmu.
Miód normuje działanie żołądka i jelit. Jest środkiem lekko przeczyszczającym. Przyspiesza gojenie wrzodów żołądka i dwunastnicy, zmniejsza stopniowo bóle związane z tymi schorzeniami.
W zakażeniach bakteryjnych i wirusowych u dzieci skraca czas trwania biegunek, przeciwdziała odwodnieniu organizmu.
Działa dobroczynnie na wątrobę w jej schorzeniach i schorzeniach woreczka żółciowego, w wypadkach zatrucia lekami lub alkoholem. Skutecznie wspomaga leczenie zapalenia nerek i pęcherza moczowego.
Przeciwzapalne i znieczulające działanie miodu wykorzystywane jest w leczeniu trudno gojących się ran, oparzeń itp.
Reasumując, można stwierdzić, ze miód wykazuje wielokierunkowe, dobroczynne działanie na organizm człowieka poprzez:
- wysoką aktywność bakteriobójczą /głównie miody spadziowe/,
- wartości odżywcze /łatwo przyswajalne cukry proste/, właściwości wzmacniające i uodparniające, właściwości regeneracyjne i znieczulające,
- właściwości antyalergiczne,
- regulację czynności organizmu
Zażywanie miodu, jak i innych produktów pszczelich w celach leczniczych powinno się odbywać pod kontrolą lekarską.
Lecznicza dawka miodu wynosi 1-3 łyżek 3 razy dziennie. Dzieci 1-2 łyżeczek od herbaty 3 razy dziennie.
Miód powinno się przyjmować na czczo, po uprzednim rozpuszczeniu w letniej wodzie, co wzmaga wydatnie jego działanie antybakteryjne. Kuracja trwa 2-3 miesiące.
Przy ranach i innych schorzeniach skórnych miód stosuje się w formie opatrunków. Można też stosować go do inhalacji, płukania dziąseł oraz żując miód wraz z plastrem /przeciw alergii pyłkowej/.
Właściwości miodów odmianowych:
Miód akacjowy – bardzo jasny, prawie biały, dzięki dużej zawartości fruktozy krystalizuje wolno. Znajduje zastosowanie w leczeniu nadkwasoty żołądka oraz zaburzeń przewodu pokarmowego. Ma niską aktywność antybiotyczną.
Miód gryczany – barwa ciemna, brunatna, o silnym zapachu i swoistym smaku. Zawiera dużo magnezu, ma wysoką wartość antybiotyczną. Jest stosowany w leczeniu schorzeń układu krążenia, szczególnie zmian miażdżycowych.
Miód lipowy – barwa bursztynowa, silny, wyrazisty zapach i smak. Stosowany w przeziębieniach, jako środek napotny, przeciwgorączkowy, wykrztuśny, obniżający ciśnienie krwi, uspokajający i przeciwskurczowy. Stosowany także w schorzeniach dróg moczowych, reumatycznych i nerwicach. Silne działanie
Miód rzepakowy – bardzo jasny, szybko krystalizujący. Stosowany w miażdżycy, chorobach wątroby i dróg żółciowych, oraz w stanach zapalnych górnych dróg oddechowych. Działanie antybiotyczne słabe.
Miód wrzosowy – barwa czerwonobrunatna, silny aromat, stosowany w chorobach dróg moczowych i prostaty, kamicy nerkowej, zapaleniach jelit i biegunkach. Niska aktywność antybiotyczna.
Miód wielokwiatowy – barwa zróżnicowana od jasnej do herbacianej, zapach silny smak słodki. Niska aktywność antybiotyczna. Stosowany w schorzeniach alergicznych.
Miód ze spadzi iglastej – barwa ciemna, aż do czarnej, zapach korzenny, smak łagodny, mało słodki. Wykazuje działanie przeciwzapalne, antyseptyczne, wykrztuśne. Silna aktywność antybiotyczna. Stosuje się go w schorzeniach górnych dróg oddechowych, oraz w stanie obniżonej odporności. Wspomaga leczenie gruźlicy, chorób stawów, skóry i układu nerwowego.
Pyłek kwiatowy i jego właściwości
Pyłek kwiatowy – to męskie komórki rozrodcze wytwarzane przez rośliny w ogromnych ilościach. N.p. kwiatostan kukurydzy może wyprodukować kilkadziesiąt milionów ziaren pyłku.
Skład chemiczny pyłku, jest przebogaty i to decyduje o jego wielkiej wartości.
Najistotniejszą grupę stanowią białka, których zawartość w zależności od rodzaju pyłku może wynosić 15-40% oraz wolne aminokwasy i kwasy nukleinowe. Węglowodany, w tym głównie glukoza, fruktoza i sacharoza są w pyłku obecne w ilości 20-40%. Związki tłuszczowe występują w ilości 1-20%.
Bardzo istotna jest tu zawartość 14 różnych kwasów tłuszczowych ważnych n.p. w żywieniu dzieci. Ponadto pyłek odznacza się zawartością całego kompleksu witamin. Dawka 60 g pyłku pokrywa zapotrzebowanie dzienne człowieka na witaminy. Pyłek zawiera też sporo związków mineralnych /1,5 – 5%/.
Do 3% stanowią związki biologicznie czynne, w tym przeszło 30 enzymów.
Wreszcie w pyłku znajduje się średnio ok. 25% błonnika, który wprawdzie nie jest trawiony przez człowieka, ale wpływa bardzo korzystnie na pracę jelit.
Badania medyczne wykazały wiele leczniczych właściwości pyłku kwiatowego. Stwierdzono mianowicie, ze obniża on ilość cholesterolu we krwi, osłania i odtruwa tkankę wątrobową, poprawia funkcjonowanie przewodu pokarmowego. Ponadto wzmaga wydzielanie soków trawiennych i niektórych hormonów /testosteron, insulina, tyroksyna/. Zawarta w pyłku rutyna wzmacnia ścianki naczyń krwionośnych. Inne składniki zapewniają przeciwzapalne i przeciwzakrzepowe działanie, a także wzrost odporności organizmu oraz działanie antybiotyczne.
Dla tych właściwości pyłek jest stosowany jako odżywka oraz lek główny, lub wspomagający inne leki w wielu schorzeniach.
Jest więc skutecznym lekiem w chorobach przewodu pokarmowego /choroby wrzodowe, biegunki, zaparcia/zwłaszcza gdy stosowany jest wraz z miodem i propolisem. Pyłek ma wyraźne działanie przeciwmiażdżycowe, stosowany bywa więc w schorzeniach naczyń wieńcowych serca, stanach pozawałowych, zaburzeniach krążenia i nadciśnieniu krwi. Podawanie go osobom starszym pozwala na zahamowanie zmian miażdżycowych w naczyniach mózgu, zanik bólu, poprawę pamięci i ogólnego samopoczucia.
Pyłek wykazuje skuteczne działanie w leczeniu schorzeń prostaty, m.in. hamuje proces przerostu tego gruczołu.
Pyłek wspomaga też w sposób widoczny leczenie chorób nerwowych i psychicznych, w tym depresji. Wzmacnia system nerwowy, podwyższa sprawność umysłową i fizyczną, niweluje skutki przemęczenia. Jest cennym lekiem pomocniczym w zwalczaniu choroby alkoholowej. Leczy także niedokrwistość, pomaga przy braku apetytu, opóźnieniu rozwoju, nadwadze i niedożywieniu u dzieci. Cenną właściwością pyłku są zdolności odtruwające oraz ochraniające przed skutkami promieniowania jonizującego.
Dawkowanie pyłku:
Dawka lecznicza pyłku to dla dorosłego 4-8 łyżeczek od herbaty, a dla dzieci 1-3 łyżeczek dziennie. Pyłek należy zażywać 3 razy dziennie na 30 minut przed jedzeniem. Skuteczne leczenie osiąga się przez systematyczne i długotrwałe zażywanie pyłku, np. 2-4 razy w roku przez kilka tygodni. Pierzgę, jako lek działający silniej należy zażywać w mniejszych ilościach, lub krótszych okresach.
Pyłek można mieszać z wodą, mlekiem, sokami, czy też spożywać wraz z miodem, jogurtem, powidłami itp.
Słowniczek pszczelarski
Krystalizacja – naturalny proces polegający na przechodzeniu miodu w stan stały. Jest on zależny od rodzaju miodu i temperatury jego
Dekrystalizacja – proces przywracania miodowi płynnej konsystencji. Wykonuje się ją przy pomocy specjalnych urządzeń lub w komorach dekrystalizacyjnych w temperaturze maksimum 400 C.W warunkach domowych dekrystalizujemy miód w łaźni wodnej
Patoka – miód w stanie płynnym
Krupiec – skrystalizowany miód
Miód odmianowy – miód pochodzący z jednego gatunku rośliny
Toczek – tradycyjne określenie pasieczyska
Apiterapia – leczenie przy pomocy produktów pszczelich
